بی‌بی‌ منجّمه‌ ، بانوی‌ اخترشناس‌ ایرانی‌، در اواخر قرن‌ ششم‌ در نیشابور متولد شد. پدرش‌ ‌، رئیس‌ شافعیان‌ نیشابور، و مادرش‌ نواده محمدبن‌ یحیی‌، فقیه‌ و عالم‌ بزرگ‌ خراسان‌ بود. در سنین کودکی پدرش او را با مفاهیم اولیه اجرام آسمانی آشنا کرد و افزون بر تنجیم (پیش‌گویی از راه ستاره‌بینی)، زایچه‌گیری (کار با جدول‌های صور فلکی) را به او آموخت.

علاوه بر این محیط خانوادگی آنها محل آمد و رفت عالمان و حکیمان بود، بی گمان، تأثیر به سزایی بر پرورش شخصیت و روح علمی او داشت. شواهد نشان می دهد که وی از ابتدای جوانی بر احکام نجوم تسلط داشته است. تبحرش در این رشته، جلال الدین خوارزمشاه را بر آن داشت تا او را به خدمت در دربار خویش فرا بخواند.

او به به پشتوانه مهارتش در اخترشناسی و ستاره‌بینی، پایگاه و جایگاه بلندی در دربار جلال‌الدین خوارزمشاه و علاالدین کی‌قباد یافت و این دو پادشاه برای لشکرکشی‌هایشان از او مشورت می‌گرفتند و گاه او را همراه سپاه می‌بردند و او در کارزار خوارزمشاهیان علیه مغولان پا به پای سپاه جنگید.

از آنجا که توصیه‌هایش را همچون قضا و قدر می‌انگاشتند، به “بی‌بی منجمه” مشهور شد. همسرش از بلندآوازگان گرگان بود وپا به پای او در دربار فرمانداران محل، فرمانروایی می‌کرد، ولی بی‌بی منجمه از او بلند آوازه تر بود تا آنجا که پسر آن دو امیر ناصرالدین را که از تاریخ‌نویسان سده هفتم است و تاریخ دوره سلجوقی و شرحی از مادرش را نوشته، “ابن بی‌بی” می‌خواندند.

امیر ناصرالدین می‌نویسد که توانمندی های مادرش، بی‌بی منجمه در اخترشناسی و ستاره‌بینی، حسادت درباریان خوارزمشاهی را برانگیخت به ویژه پس از آن که جلال‌الدین خوارزمشاه را از حیله برادرش در جنگ آگاه کرد. با شکست خوارزمشاهیان از لشکر مغولان او نیز در خطر افتاد و زادگاهش را ترک کرد. ۲۸ ساله بود که به شام رفت و پس از دو سال که آوازه اش به گوش دربار‌ها رسید، ملک اشرف ایوبی و سپس سلطان سلجوقی در قونیه او را نزد خود خواندند.

هنگامی که پیروز کارزار میان شامیان و سلجوقیان قونیه را به درستی پیشگویی کرد، در دربار قونیه ارج و قرب یافت و خلعت سلطانی و مقام “دارالانشا” گرفت و به همسرش هم لقب “ترجمان” دادند. بی‌بی منجمه در ۷۰ سالگی در قونیه ترکیه کنونی درگذشت.